Fa Tjauw Koen Sang

De geschiedenis van een eigen begraafplaats voor de Chinese inwoners van Paramaribo gaat terug tot het einde van de negentiende eeuw. Vlak voor de eeuwwisseling vestigde de Vereniging Kong Ngie Tong een laatste rustplaats voor de Chinese gemeenschap. Ruim veertig jaar zou men daar begraven.

Oude begraafplaats: Kong Ngie Koen Sang

Door de Vereniging Kong Ngie Tong werd in 1890 op eigen naam een begraafplaats gevestigd op een perceel op de hoek van de Wanicastraat en de weg langs de Steenbakkersgracht (nu dr. Sophie Redmondstraat). De begraafplaats op domeingrond werd door een volledige benutting van haar capaciteit gesloten in de jaren veertig van de vorige eeuw. Van de onderneming zijn generlei documenten of gegevens nagelaten. Er gaat wel een hardnekkig gerucht dat grafstenen daarvan als plavuis zijn gebruikt voor het tuinpad van de Grote Stadskerk aan de Steenbakkerijstraat naast het Kersten & Co. [Red. Mogelijk is dit gerucht gevoed doordat enkele grafmonumenten van de voormalige EBGS-begraafplaats Christina’s Rust achter de Grote Stadskerk zijn geplaatst].  Na ruiming der graven bleef het perceel dertig jaar volgens de oude wet leegstaan totdat het begin jaren zeventig op haar verzoek werd uitgegeven aan de Vereniging Kong Ngie Tong Sang als opvolger van de opgeheven Kong Ngie Tong. Op het perceel werd 1979 een nieuw verdiepingsgebouw opgericht voor een cultureel centrum waarin eveneens een Chinese school is gevestigd. (KNT-Gedenkboek: 59)

Nieuwe begraafplaats: Fa Tjauw Koen Sang

Een commissie van een werkgroep^[1] londer leiding van de leden Woei A Tsoi, Lie Kam en Liu YuSen werd 1944 belast met de opdracht een locatie te vinden voor een nieuwe begraafplaats. Het bisdom van de Rooms-katholieke kerk werd bereid gevonden een perceel aan de Chinese kolonie in huur af te staan tegenover haar eigen begraafplaats aan de Schietbaanweg. Daarbij zou een periode zijn afgesproken van 100 jaar (KNT-Gedenkboek: 59). Het terrein dat in 1945 als begraafplaats in gebruik werd genomen zou op de volgende wijze in twee gedeelten worden benut: het rechterdeel diende gereserveerd te zijn voor parochianen van de Rooms-katholieke gemeente en terwijl het linkerdeel voor volgelingen van andere geloofsgroepen werd bestemd. Dit beleid wordt inmiddels niet meer toegepast.

Overzicht (Foto René ten Dam, 2017)

De drie Chinese Verenigingen: Kong Ngie Tong Sang, Chung Fa Foei Kon en Fa Tjauw Song Soei, deel uitmakend van de Stichting Fa Tjauw Koen Sang, verkregen begin deze eeuw het eigendomsrecht van het perceel. Verkoop en overdracht van het terrein door de R.K. Stichting ‘Gesticht van de Liefdadigheid onder de naam de Voorzienigheid’ vond op 2 augustus 2006 plaats ten overstaan van notaris Mr. C.A. Calor.

Van de meer dan 100 begraafplaatsen die Suriname rijk is, kan de laatste rustplaats der Chinezen te Paramaribo van ruim 0,8 ha gerekend worden tot de categorie der kleinere dodenakkers in particuliere handen. (vgl. Encyclopedie van Suriname: 52/53) 

Grondomvang en opnamecapaciteit spelen overigens sinds kort geen overwegende rol meer voor het voortbestaan van een begraafplaats in Suriname.

Een wetswijziging in 2007^[2] maakt het mogelijk dat beheerders bij dreiging van een overvolle bezetting oudere graven vanaf twintig jaar mogen ruimen zodat sluiting dan niet als enige optie openstaat. Op deze wijze kunnen begraafplaatsen zeker voor langere tijd zo niet voor altijd hun bestemming blijven behouden. Na afloop van een initiële termijn van twintig jaar kan telkenmale verlenging van het grafrecht worden aangevraagd voor een periode van tien jaar.

Van dodenherdenking en aanpassing

In China worden twee keer per jaar overleden verwanten herdacht waarbij graven van (voor-)ouders worden opgeschoond en offers worden gebracht. In het voorjaar wordt het Ching Ming [QinMing]-festijn gevierd en in het najaar het Tsung Yong [Chong Yang]-festijn op de Negende Dag van de Negende Maand.^[3] Victor Burckhardt (1966: 134) bevestigt dat in Hong Kong twee keer per jaar een dodenherdenking wordt gehouden: ‘They (d.i. graves) are tended twice a year, at Ch’ing Ming in the spring, and on the 9th of the Ninth Moon in the autumn.’^[4]

In China en Taiwan wordt inmiddels een gewijzigde betekenis en inhoud toegekend aan de viering van het festijn. Want ‘In 1966, the Republic of China (Taiwan) rededicated the holiday as ‘Senior Citizens’ Day’, underscoring one custom as it is observed in China, where the festival is also an opportunity to care for and appreciate the elderly’. (Wikipedia: Double Ninth Festival). In navolging hiervan werd in 1989 door de Volksrepubliek China het Chong Yang-festival op gelijke wijze aangewezen als ‘Senior’s Day’. (www.travelchinaguide.com).^[5]

Surinaams Kazan met eigen karakter

In Suriname wordt slechts een keer per jaar overleden verwanten gezamenlijk herdacht, waarbij plengoffers worden gebracht en graven van de (voor-)ouders worden schoongemaakt en verzorgd. De bedoeling van het festijn was de eigen (voor-)ouders bij die gelegenheid plechtig te gedenken en hen van al het nodige te voorzien voor gebruik in het hiernamaals.

Het Tsung Yong-feest dat bij Hakkanezen bekendstaat als Kazan was traditioneel een feestelijke herdenking in de familiesfeer, maar is plaatselijk uitgegroeid tot een historische manifestatie.^[6]

Dat door Chinese immigranten al eerder was gekozen voor slechts een enkele gezamenlijke dodenherdenking per jaar en wel voor de Tsung Yong-viering in het najaar, blijkt uit een bericht in het nieuwsblad Suriname van 23 oktober 1928 waarin gewag werd gemaakt van een ‘Chineesch offerfeest’ op de ‘Chineesche begraafplaats Mariusrust ...’ [Red. Bedoeld zal zijn Willems Rust, zoals de Chinese begraafplaats ook werd genoemd. Marius Rust ligt verderop aan de Sophie Redmond straat en behoort toe aan de EBG). Bij het korte verslag werden overigens geen nadere bijzonderheden gegeven.

De opvatting over de Tsung Yong-herdenking is evenwel allengs van vorm en inhoud gewijzigd en verruimd. Het streven is er thans op gericht om aan deze plechtige en feestelijke gelegenheid het karakter te geven van een algemene manifestatie en toegankelijk te maken voor meer en andere groepen in de samenleving. Door deze ontwikkeling is het privé- en intieme ritueel in familiale context gaandeweg verlaten voor een meer uitvoerig eerbetoon aan alle voorouders. Zie hiervoor een bekendmaking in het ochtendblad De Ware Tijd voor Kazan 1996. (Zijlmans&Enser, 2002: 131)

Om gestalte en betekenis te geven aan een collectieve Kazan-herdenking werd reeds 1945 een metershoge zuil opgericht als centraalpunt waar de gebruikelijke offerande tijdens de voorgeschreven plichtplegingen kan worden gebracht. Het opschrift van het monument luidt veelzeggend: ‘Lidai xianqiao zhongmu’, in de betekenis van: ‘Centraal Grafmonument Onzer Historische Voorouderen’. Maar voor de vele traditiegetrouwen blijft de dag voorbehouden aan het verzorgen van (voor-)ouderlijke graven van de eigen familie.

Officiële erkenning

Aan de viering van 2012 werd echter een bijzonder cachet verleend door participatie van de Ambassadeur van de Volksrepubliek China, bij welke gelegenheid volgens een kleurrijk verslag van Edward Troon (Starnieuws: 23-10-2012) de volgende activiteiten plaatsvonden: ‘Met minimaal een bloemetje in de hand eren honderden Chinezen vandaag hun voorouders. Tijdens de jaarlijkse Chinese voorouderverering ‘Kazan’ worden de graven schoongemaakt, kaarsen en wierook gebrand, papieren kleding en namaak bankbiljetten verbrand en vuurwerk afgestoken. Vleesgerechten, fruit en dranken ontbreken ook niet tijdens de offerande. Naast tientallen families, hebben de Surinaamse Chinese Verenigingen en de Chinese ambassadeur en zijn staf, hun respect betoond bij het verzamelgraf en monument op de Fa Kiao Kun San (Chinese) begraafplaats.’ Het massagraf waarvan hier sprake betreft de restanten van de geruimde graven van de oude Chinese begraafplaats. Het is niet duidelijk of er een register bestaat van de betrokken graven en personen en waar dat bewaard wordt.

Overzicht met het monument op het verzamelgraf (Foto René ten Dam, 2017)

Na de plechtigheid worden vervolgens alle geofferde gerechten, spijzen en versnaperingen naar goed gebruik verdeeld onder de drie Verenigingen voor een gemeenschappelijke maaltijd in hun clubgebouw voor de respectieve leden en genodigden.

Begraafplaats: aanblik en inrichting

In landelijke gebieden van Zuid-China werden geen communale begraafplaatsen gevestigd. Overleden familieleden en met name de (voor-)ouders werden op uitgezochte plekken op hellingen van heuvels van gemeenschappelijke dorpsgronden te ruste gelegd, liefst met een wijds uitzicht en lagergelegen waterpartij. De keuze van een gunstige plek wordt bepaald door beginselen van de fengshui-leer. ^[7]

De confrontatie in het tropenland met laaggelegen terreinen, beperkte ruimte en voorgeschreven plaatsing van de eigen verwanten tussen verschillende andere, vreemde zielen zorgde voor een behoorlijke aanpassing van de immigranten.

Vormgeving van de graven voerde voorts tot een adaptatie aan plaatselijke gewoonten en opvattingen van de heersende cultuur ter zake die een ontwikkeling doormaakte van eenvoudige kelders en houten zerken naar volledig gecementeerde constructies met opbouw. Daarbij worden naar gelang de economische en sociale omstandigheden uiteenlopend materiaal toegepast, van een eenvoudige cementlaag tot harde steensoorten als (veel-)kleurig marmer al dan niet met een afdekkend luifeltje of soms ook wel met een kapelletje. Als versiering kan over het algemeen een opvallend aantal onversierde Latijnse kruisen worden aangetroffen. Veel tijd en moeite lijkt overigens niet te worden besteed aan een kunstige bewerking. In veel gevallen kan een foto in porselein van de betrokkene(n) op de hoofdwand worden aangebracht. Verder is er een duidelijk verschil merkbaar tussen zerken die tot stand zijn gekomen door de “Chinese” familie zelf dan wel door het ‘Surinaams’ nageslacht van overleden migranten. Bij Chinezen is het gebruikelijk om op de gedenkplaat van de zerken de noodzakelijke biografische gegevens in Chinees schrift te vermelden van de betrokken (voor-)ouders en niet enkel de geromaniseerde namen en de biografische data in Arabische cijfers. Familiegraven zijn er niet aangetroffen, maar wel graven van echtparen. Opvallend is dat in een aantal gevallen Surinaamse vrouwen naast hun partners worden beschreven als van dezelfde Chinese herkomst.

Traditioneel grafmonument (Foto René ten Dam, 2017)

Staat van onderhoud en presentatie

Andro Vorswijk, die omstreeks 2000 werd aangesteld als toezichthouder van het complex, vertelde aan Troon (t.a.p.) overigens niet zonder enige trots het volgende over zijn werkplek: ‘… dit is de schoonste en best onderhouden begraafplaats van Suriname. Als een graf is beschadigd, repareer ik dat meteen. Het is ook heel erg overzichtelijk gemaakt door de plattegrond in de aula en de aanwijsbordjes langs het hoofdpad’.

Het complex van Fa Tjauw Koen Sang valt onder omstandigheden optisch beslist niet ongunstig op bij andere dodenakkers wat presentatie en onderhoud betreft. Anno 2015 viel toch nog wel het een en ander op te merken over de overzichtelijkheid en bereikbaarheid der graven. De nogal drassige looppaden in de regentijd en het ongemeen hard opschietende gras in de warme maanden en droge tijd, dreigen intussen vaker de meer eenvoudig uitgevoerde graven, dat wil zeggen met zerken zonder opbouw, onbereikbaar te maken.

Slot

Vaak worden opmerkingen gehoord van bezoekers over het deplorabele onderhoud van de begraafplaats en de wenselijkheid tot verbeteringen. Daarbij dient evenwel voor ogen gehouden te worden dat het bestuur van de Stichting Fa Tjauw Koen Sang bestaat uit vrijwilligers van de drie deelnemende verenigingen en dat voor de exploitatie van de zaak slechts inkomsten verkregen worden uit de (eenmalig verschuldigde) grafrechten en donaties. In voorkomende gevallen worden exploitatietekorten omgeslagen bij de deelnemende verenigingen.

Dit artikel is een bewerkte versie van 'Chinese begraafplaats - Fa Tjauw Koen Sang', verschenen in Wi Rutu (2016 - Nr. 1). Met toestemming overgenomen.

Literatuur

• Berkowitz, Morris I., Frederick P. Brandauer, John H. Reed. Folk Religion in an Urban Setting. Hong Kong, 1969. Library of Congress Catalog Card Number: 71 - 86967;
• Burckhardt, V.R. Chinese Creeds and Customs. Vol II. 7e dr. Hong Kong, 1966;
• Dijs, Henk G. Tru Tru Brudu. De Nazaten en (Aan)verwanten van Lea Strijdhaftig. Amsterdam, 2004;
• Encyclopedie van Suriname. (Hoofdred.: C.F.A. Bruijning en J. Voorhoeve; samenst.: W. Gordijn). Amsterdam / Brussel. 1972; (ISBN 90 10018423. Lemma: ‘Begraafplaatsen’, p. 52 / 53);
• Kong Ngie Tong. Gedenkboek 1880 -1980 (Chinese tekst), Paramaribo. Geïll.; (Hierna geciteerd als: KNT-Gedenkboek)(In het bijzonder wordt verwezen naar: Chiu Hung & Chow Chi Wo: ‘Van GuangYi Gongshan naar Huaqiao Gongshan’; (p. 59 / 60); Commissie Huaqiao Gongshan: ‘Financiële verantwoording met lijst van con- tribuanten (1976)’; (p. 60 / 65); ‘Commissies van Kong Ngie Tong Sang en Overzicht Bestuur van Fa Tjauw Koen Sang 1967 – 1982’; (p. 117 - 121)
• Man A Hing, William L. ‘Van KONG NGIE TONG naar KONG NGIE TONG SANG: ’n succesvolle doorstart’, in: dagblad De West van 26 augustus 2003, no. 38814. P.7. Paramaribo. (In het bijzonder paragraaf: ‘Laatste rust plaats’);
• Staatsblad (S.B.) Wet van 26 juli 2007, houdende nadere wijziging van de Begrafeniswet 1959 (G.B. no. 117, geldende tekst G.B. 1959 no. 119, zoals laatstelijk gewijzigd bij S.B. 2001 no. 38);
• Zijlmans, G.C. en H.A. Enser. De Chinezen in Suriname. Een geschiedenis van immigratie en aanpassing 1853 - 2000. Barendrecht, 2002. ISBN 90 806 479 3 4. (Hierna geciteerd als: Zijlmans&Enser); (betr.: p. 131: advertentie in DWT (De Ware Tijd) van de Drie Verenigingen voor Kazan 1996: Fa Tjauw Koen San).

Internet

• www.allerzielen.nl (consulted: 27-01-2016);
• http://andersgedenkmonumenten.nl/surinaams-creoolse-grafstenen-grafmonumenten-gedenkmonumenten (consulted: 02-02-2016);
• http://www.china.org.cn/english/features/Festivals/78310.htm (consulted: 07-02-2016);
• http://www.chungfadaily.com/index.html (consulted: 10-09-2015);
• www.issuu.com/janneshmulder/docs/begraafplaatsen_in_ Paramaribo_met_foto’s; betreft: Jannes H. Mulder: Begraafplaatsen van Paramaribo; (consulted: 13- 01-2016);
• www.meertens.knaw.nl/meertensnet/wdb.php? sel=79964; betreft: Allerheiligen (consulted: 05-05-2016);
• http://www.nospang.com/index.php; betr.: Eerste wettelijke grafruiming van 01-12-2009 (consulted: 18-12-2015);
• http://www.starnieuws.com/index.php/welcome/index/nieuwsitem/13637; betreft: Edward Troon: ‘Honderden Chinezen eren hun overleden voorouders’; (consulted: 04-01-2016);
• www.surinaamsegenealogie.nl/; betreft: Wet van 26 juli 2007 SB. no. 9;
• http://www.timeanddate.com/holidays/un/international-older-persons-day; (consulted: 05-05-2016);
• http://www.travelchinaguide.com/essential/holidays/ chongyang.html Chongyang Festival (Double Ninth Festival)(consulted: 06-03-2016);
• https://en.wikipedia.org/wiki/Double_Ninth_Festival. (consulted: 29-01-2016);
• https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Chinese_Surinamers (consulted: 19-01-2016);
• https://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_Chinese_holidays (consulted: 02-02-2016).

Noten

^[1] Werkgroep Voorbereiding Chinese begraafplaats Fa Tjauw Koen Sang (KNT-Gedenkboek: 60): Chang Sing Ngai (K-2); Chang Ting Ying; Chin A Kon (EEE-3); Chin Sie Fat (EEE-5); Jong Tjien Fa (C-1 / E-3); Kong Tse Lam (BBB-28 [O-4 / QQQ-8]); Lee Kon Fong; Lie Kam (M-1); Lie Kon Tja (L-3); Nai Chung Tong (BBB-2); Sjauw Foek Loi (H-21); Tjon A Hen; Tjon Joe Gin; Tjon Kon Hong; Tjon Ling Kong; Tjon Pien Hon (G-9); Tjon Tsoe Jin (KKK-3); Tjong Joe Wai; Woei A Sjoe (Zz-22); Woei A Tsoi (L-1); Wong Tjang; van de overige leden worden de namen in Pinyin-transcriptie vermeld aangezien hun gevoerde naam in romanisatie niet bekend is: Chen YuDa; Lee TianXi; Liu YuSen; Liu XueJun (X-14); Zeng LiBiao; Zhang ChunHua; Zhang ChunSheng; Zhang QingXun. Voor zover betrokkenen in Suriname zijn overleden en op de Chinese begraafplaats zijn begraven verwijzen de codes tussen haakjes achter hun namen naar de nummering van de ligplaatsen op de lijsten van www.chungfadaily.com (lijsten niet meer beschikbaar via de website);

^[2] De wet van 26 juli 2007 S.B. no. 91 maakt het mogelijk dat graven reeds na twintig jaar kunnen worden geruimd. Wanneer gewenst kan het grafrecht echter telkenmale voor een periode van tien jaar worden verlengd;

^[3] In het Mandarijn wordt deze plechtigheden aangeduid als: Qing Ming Jie en Chong Yang Jie. Tsung Yong [= Chong Yang] (Ninth of Ninth Festival) heet in HongKong: Cheung Yeung Festival. Zie Wikipedia: Double Ninth Festival;

^[4] Het jaar 2016 is volgens de Chinese jaartelling jaar 4713, te beginnen met Nieuwjaarsdag op 08 februari 2016 dat volgens de Chinese dierenriem het jaar van de Aap is. De Negende Dag van de Negende Maand van de maan kalender valt op onze zonnekalender dan op 09 oktober 2016;

^[5] Bij Resolutie no. 45/106 van 14 december 1990 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties werd 1 oktober uitgeroepen tot International Day of Older Persons. “This holiday is similar to ... Double Ninth Festival in China ... “. (www.wikipedia.org);

^[6]Ter vergelijking kan verwezen worden naar het Allerzielenfeest van de Rooms-katholieken dat jaarlijks op 2 november gezamenlijk wordt gevierd ter herdenking van de zielen van alle overleden geloofsgenoten. Het Allerzielen heeft daags na het Allerheiligen plaats; (www.meertens.knaw.nl)

^[7] De fengshui-leer betekent zoveel als de leer van wind en water: deze kan omschreven worden als de leer die beoogt het leven zo harmonieus mogelijk in te richten door zaken om ons heen optimaal te ordenen voor een goede en onbelemmerde doorstroming van de natuurlijke energiegolven die ons omringen.