Op verschillende plaatsen in Paramaribo vind je verwijzingen naar omgekomen militairen van de Troepenmacht in Suriname, kortweg TRIS. Meer dan veertig namen worden herdacht op een historische locatie bij Fort Zeelandia in Paramaribo. Van 14 mannen is een verzamelgraf te vinden op de begraafplaats Hodi Mihi Cras Tibi aan de Sophie Redmondstraat in Paramaribo. En dan zijn er nog verschillende graven op andere begraafplaatsen in Suriname, maar ook een aantal in Nederland. Een zoektocht naar hun graven en grafmonumenten lijkt haast onmogelijk, maar met dit artikel wordt getracht een inzicht te krijgen.

Op donderdag 19 mei 2022 bracht een team van de Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES), een werkbezoek aan het district Coronie om enkele historische graven op de plantage Bellevue te inspecteren en te documenteren. De aanleiding hiervoor is het bericht van mevr. M. Vroom, dat enkele oude graven op de plantage zouden zijn beschadigd ten gevolge van rehabilitatiewerkzaamheden aan de Oost-Westverbinding. Het team van SGES bestond uit Rachel Deekman, Jennifer Scheuerman en Stephen Fokké.

De historische graven aan de voorzijde van de Salemkerk te plantage Clyde in Coronie zijn voor het eerst, en wel in 2003, door Philip Dikland gedeeltelijk gedocumenteerd. Van de 18 graven waren 8 in kaart gebracht. Twee grote bakstenen tombes hebben geen grafsteen, waardoor onbekend is wie daar begraven zijn. In 2014 documenteerde Dikland samen met Max van de Poel nog eens zeven graven.

In 2025 is het 345 jaar geleden dat Adriaen van Lier begraven werd in de St. Franciskerk in Cochin. Die locatie is niet ongewoon zou je zo op het eerste gezicht zeggen. Hij was immers opperkoopman en secundo van de handelspost van de VOC in Cochin. Het was passend dat hij met alle respect en ceremonie naar zijn laatste rustplaats werd gebracht, maar in zijn geval was de keuze voor de St. Franciskerk niet vanzelfsprekend. De kerk was gedurende de aanwezigheid van de VOC een protestante kerk en Adriaen van Lier was katholiek.

Terwijl het inmiddels protestante Holland verwikkeld was in de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) tegen de katholieke Spaanse overheersing en de strijd verhevigde, werd Adriaen van Lier rond 1620 geboren in Delft. Het katholicisme was niet verboden, maar wel uitgebannen uit het openbare leven en de geloofsbelijdenis was teruggedrongen naar schuilkerken. Functies bij overheden waren officieel niet toegankelijk voor andersgelovigen. 

In augustus 1752 voelt opperkoopman Abraham de la Haye dat zijn tijd bijna op is. Pas 43 jaar oud wordt hij dagelijks zieker en zwakker en realiseert hij zich de onzekerheid van zijn leven. Een leven dat er zo mooi uitzag. Hij was in 1723 in dienst gekomen bij de VOC in Batavia als soldaat met de pen en opgeklommen tot opperkoopman. De laatste 2 jaar was hij provisioneel oppergezaghebber van Cochin en de kust van Malabar geweest. Nog maar een jaar geleden was zijn gezin uitgebreid met een zoon. Hij had hem Robbert Christoffel genoemd. Robbert naar zijn eigen vader, Christoffel naar zijn schoonvader. Robbert was gedoopt in de St. Franciskerk in Cochin, vlak bij zijn huis. Dezelfde kerk waar hij binnenkort begraven zal worden. Voor het zo ver is, heeft hij nog wat zaken te regelen waaronder het veranderen van zijn testament. Samen met zijn vrouw Geertruijda Walling heeft hij al eerder een testament gemaakt, maar toen waren er nog geen kinderen, nu zijn het er inmiddels drie. Hij heeft heel zijn leven administratieve functies gehad als boekhouder, fiscaal, hoofdadministrateur en secretaris. Hij was geboren in Colombo en verhuisde als kind, met zijn ouders en zijn broer Huijbert, naar Batavia. Met zijn eigen gezin trok hij naar Suratte in Noord-India en nu nadert zijn einde in Cochin.

Op 22 oktober 1655 werd bij de Kamer Zeeland van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) goedkeuring verleend aan het besluit dat minstens 4.000 man met de aanstaande wintervloot naar Indië vervoerd zullen worden vanwege het grote gebrek aan personeel.^[i] Al na een week begon men personeel aan te nemen. Op 8 november 1655 werd korporaal Barend Hermanszn van Groningen aangenomen voor het schip Ter Tholen met een soldij van veertien gulden per maand. Al op de 23^ste november volgde het besluit hem aan te stellen als sergeant met een salaris van achttien gulden.^[ii].^[iii] Op 30 december werd op de trommels geslagen om het volk van het schip Ter Tholen aan boord te laten gaan, waarna het voor Vlissingen ankerde tot gunstig weer voor vertrek. Op 6 januari 1656 verliet schipper Daniel Looper de rede en had 6 maanden en 13 dagen nodig om in Batavia aan te komen.

In de negentiende eeuw ontstonden tal van nieuwe staten terwijl er koninkrijken vielen. Dat geldt in het bijzonder voor het Italiaanse schiereiland. Dat bestond in de eerste helft van de negentiende eeuw uit een samenraapsel van kleinere machtsgebieden met centraal de ‘Kerkelijke Staat’, het machtsgebied van de paus in Rome. Toen dit gebied bedreigd werd, riep de paus vrijwilligers op om te strijden voor de verdediging ervan.

Wat een paar duizend Nederlanders daar mee te maken hadden, hangt samen met de katholieke emancipatie in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw. Deze pauselijke strijders lieten in Nederland weinig sporen na, maar op verschillende begraafplaatsen in Nederland valt soms nog wel de tekst “Pauselijk Zouaaf” op. Een zoektocht naar de nog bestaande grafmonumenten leidt tot een (lang niet compleet) eerste overzicht.

De twee begraafplaatsen die door Nederlandse handelaars werden gesticht in Turkije zijn door enkele families sterk met elkaar verbonden. Families als De Hochepied, Leidstar en Van Lennep vertegenwoordigden er niet alleen Nederland maar deden er ook goede zaken met hun handelshuizen. Onderling werd ook getrouwd en begraven deed men op de Nederlandse begraafplaatsen in Smyrna of in Istanbul. Dat de families na enkele eeuwen meer internationaal georiënteerd waren dan op Nederland, mag niet verwonderlijk zijn.

Nadat op het oude kerkhof niet meer begraven werd, opende de Nederlandse gemeenschap in Smyrna (huidige Izmir) op de grotere Europese begraafplaats in het oosten van de stad een eigen gedeelte. Dit gedeelte kreeg de naam “Felemenk Bahçe” of Vlaamse tuin. Niet dat de tuin Vlaams was, maar de naam stond voor de Lage Landen, zoals in het Latijn ook wel Belgica werd gebruikt om de Lage Landen aan te duiden.